Người phục dựng nghề khảm đồng tam khí ở Hà Nội

Một số nghề truyền thống quý giá, trong đó có nghề khảm đồng tam khí cũng vì thế mà mai một dần . Đến những năm cuối thế kỷ 20, nghề khảm đồng tam khí mới có cơ khôi phục lại, bắt đầu từ đôi tay vàng của nghệ nhân Nguyễn Ngọc Trọng.

Sự phục hồi của nghề khảm đồng tam khí đã gắn liền với tên tuổi của nghệ nhân Nguyễn Ngọc Trọng , vị lão làng còn lại duy nhất trong  tứ vị nghệ nhân  nghề khảm đồng tam khí cao niên những năm cuối thế kỷ 20 ở HN. Ba nghệ nhân khác  là Nguyễn Ngọc Khuông, Nguyễn Văn Quyên, Nguyễn Tấn Thiệu, nay đều đã thành người thiên cổ…

 Chỉ còn lại mái tóc bạc trắng của nghệ nhân Nguyễn Ngọc Trọng  cặm cụi mỗi ngày chiếc ngọn đèn nhỏ bên góc bàn nghề cũ kỹ vẫn  bền bỉ tỏa sáng

Nghệ nhân Nguyễn Ngọc Trọng là người gốc làng Bưởi, tức làng Đại Bái, huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh, nơi có nghề gò đồng và đúc đồng nổi tiếng lâu đời. Và dòng họ Nguyễn Ngọc của ông chính là dòng họ lưu giữ nghề khảm đồng tam khí tương truyền có từ thời nhà Lê

Khảm đồng tam khí , tức là trên bề mặt một sản phẩm đúc đồng hay gò đồng, các vị nghệ nhân sẽ  chạm khảm vào đó các hoa văn được làm từ các kim loại khác như vàng bạc đồng . Đồng có thể có các loại khác nhau: đồng đỏ, đồng thau, đồng xanh, đồng hun. Cái khéo của nghề là làm sao kết hợp hài hòa các hoa văn họa tiết sắc sảo, sinh động . Và quan trọng hơn là phải tạo được độ bền vững của sản phẩm qua năm tháng ở các vùng khí hậu  khác nhau. Đó là  nhờ vào những bí quyết gia truyền của dòng họ

Ngõ Tiến Bộ nằm gần cuối dãy phố Khâm Thiên.

Lối vào nhà nghệ nhân Nguyễn Ngọc Trọng rất quanh co , khó tìm. Nhưng đó là lối ngõ mà các vị khách mến mộ  và các thế hệ phóng viên văn hóa ở trung ương và Hà Nội vẫn hằng trở đi, trở lại. Cứ theo những âm thanh lanh canh đều đặn của tiếng đục chạm mà tìm đến

 Hầu hết các vị nghệ nhân cao niên ở HN đều sống trong những ngõ nhỏ như thế . Dường như bao năm, họ vẫn chỉ sống cái mức sống của người thợ, sống cái nếp sống của người thợ. Cứ ráo mồ hôi là hết tiền . Bà Nguyễn Thị Nõn, vợ của nghệ nhân vốn là 1 cựu thanh niên xung phong cũng đã ở độ tuổi ngoại 70. Bị sức ép bom Mỹ nên đôi tai bà hơi nghễnh ngãng. Bà hàng ngày chăm lo việc cơm dẻo canh ngọt cho ông toàn tâm toàn ý suốt ngày kí cách  bên bàn đục chạm. Vui cái cảnh như trong câu ca xưa
 Trời mưa cho ướt lá bầu

 Lấy chồng thợ chạm không giầu cũng vui

Bà Nõn kể chuyện, mấy năm trước, khi ông Trọng sang triển lãm ở Thái Lan, người bên ấy trân trọng mời ông ở lại làm việc, mỗi tháng lương tương đương 30 triệu đồng Việt Nam, chuyện ăn uống đi lại người ta đài thọ hết. Nhưng ông kiến quyết chối từ, về lại Hà Nội chuyên tâm sáng tác và dạy nghề cho cháu con, họ hàng , hầu mong nghề quý cha ông được duy trì mãi mãi

Trong ngôi nhà cũ kỹ , lấp lánh  sau các tác phẩm đồng tam khí lộng lẫy ,  chính  là các tấm bằng khen,  huy chương danh dự treo kín một góc nhà . Mấy năm gần đây, với sự khuyến khích động viên tích cực của Thành phố và Hội nghệ nhân thợ giỏi HN, đời sống vật chất tinh thần của nghệ nhân cũng đã được cải thiện , dù chỉ  là một phần rất nhỏ . Ông đã được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú năm 2010 và được  phong tặng danh hiệu Công dân ưu tú thủ đô năm 2014

Nghệ nhân ưu tú Nguyễn Bá Mưu, phó Chủ tịch  Hội nghệ nhân thợ giỏi Hà Nội , một người rất tâm huyết với sự nghiệp tôn vinh các thế hệ nghệ nhân cao tuổi ở các nghành nghề của Hà Nội thi thoảng lại ghé thăm ngôi nhà của nghệ nhân Ngọc Trọng. Nghệ nhân Nguyễn Bá Mưu cho biết một tin vui mới là nghệ nhân Nguyễn Ngọc Trọng đang  một trong 9 nghệ nhân ưu tú của HN đứng trong danh sách được đề nghị nhà nước phong tặng danh hiệu nghệ nhân nhân dân vào dịp quốc khánh năm 2016 . Hai nghệ nhân ưu tú, hai mái tóc bạc ghé bên nhau xem xét những chiếc lọ chiếc đĩa chiếc bình  bé nhỏ mà tinh xảo .  Nhìn  mà cảm động và cũng thoáng chút âu lo. Một mai ngày tháng qua mau….

Thời gian như nước xuôi dòng. Năm nay nghệ nhân Nguyễn Ngọc Trọng  đã sắp bước sang tuổi bát tuần . Niềm hạnh phúc lớn nhất của nghệ nhân là đã truyền nghề được cho cậu con trai út Nguyễn Ngọc Anh.  Ngọc Anh học nghề khảm tam khí  theo cha không phải chỉ trong dăm ba năm mà là đã  hai mươi năm có lẻ .  

Ở tuổi ngoại 40, với kiến thức tin học và mỹ thuật được trau dồi và mở rộng,  Ngọc Anh  đã đem lại cho các sản phẩm khảm đồng những diện mạo mới . Như là bộ đồ thờ ngũ sự  chẳng hạn. Cha con anh đã cùng sáng tạo thành tác phảm khảm đồng ngũ khí. Gồm cả vàng, bạc, đồng đỏ, đồng xanh và đồng hun.

Mong cho măng cao hơn tre là nỗi ước ao thường trực trong tâm khảm của tất thảy các vị nghệ nhân giàu tài năng và  tâm huyết

Và chúng ta  vẫn có quyền hy vọng , ngọn đèn nghề này vẫn cứ sáng mãi qua tháng năm

Vũ Thị Tuyết Nhung