Công binh: Đêm dài Đông Dương

Bộ phim tài liệu với thời lượng hai tiếng là một giọt lệ trong đêm trường 14 năm thực dân Pháp đô hộ Việt Nam. Những thước phim trung thực tái hiện trang lịch sử oan ức, đau thương của những người lính thợ Việt Nam trên đất Pháp trong Thế Chiến Thứ Hai đã lùi vào dĩ vãng và đã từng bị xã hội lãng quên.

Trước Thế Chiến Thứ Hai bùng nổ, chính quyền thực dân động viên, cưỡng bức hai vạn thanh niên Việt Nam sang Pháp thay thế công nhân trong các xưởng sản xuất vũ khí phải ra trận chống phát xít Đức.

Bị hiểu lầm là lính đánh thuê nên họ đã bị quân đội Hít-le hành hạ và bị các ông chủ bù nhìn Pháp bóc lột thậm tệ. Những lính thợ Việt đã phải sống một cuộc sống đày ải, bi thảm trên đất Pháp dưới sự thống trị của quân phát xít Đức. Họ chính là người đầu tiên trồng lúa, làm ra những hạt gạo ở Carmague miền Nam nước Pháp.

Sống trên đất Pháp giữa chế độ thực dân mà lòng họ vẫn luôn nhớ về Việt Nam, họ góp công, góp sức ủng hộ cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Tuy vậy một số người trong họ khi về nước đã bị hiểu lầm là kẻ phản Quốc vì từng làm việc cho nước Pháp.

Một trong những yếu tố giúp bộ phim thực sự chạm vào tâm hồn khán giả đó là sự chân thực đến se sắt lòng người, về cuộc sống của 20.000 lính thợ Việt Nam bên Pháp, qua lời kể  của 20 nhân chứng trong số 20.000 thanh niên Việt Nam bị cưỡng bức sang Pháp làm công binh. Khoảng thời gian bị cưỡng ép sang Pháp làm lính thợ đầy gian khổ của những thanh niên Việt Nam này, họ phải làm việc trong những xưởng chế tạo súng ống, đạn dược, thay thế cho những công nhân Pháp đang cầm súng ra trận. Những công binh Việt Nam không được trả lương bổng, mà còn bị kẹt tại Pháp trong 12 năm trời, không được về nước. Cuộc gặp gỡ của đạo diễn Lê Lâm với những nhân chứng được ông coi như tâm sự của người con với người cha, giúp họ chia sẻ những câu chuyện của quá khứ chưa một lần được lắng nghe.

Nếu sự chân thực là một điều kiện cần, thì tình người lan tỏa trong bộ phim là điều kiện đủ để khiến nhiều khán giả phải xúc động bật khóc trong khán phòng, tình người đó chính là sự đồng cảm xuất phát từ 50 năm sống và làm việc ở nước ngoài của đạo diễn Lê Lâm, từ đó bộ phim phần nào khắc họa một cách chân thực những cảm xúc, những nỗi đau đã theo chân 20 nhân chứng sống từ 70 năm nay.

Sự đồng cảm đó đã khơi dậy tình thương từ những khán giả trẻ tuổi đối với những người lính thợ Việt Nam đã vào tuổi xế chiều, dù họ chưa hề gặp nhau, nhưng khi nhìn hình ảnh những người lính đầu bạc rưng rưng kể chuyện trên màn ảnh, họ cảm nhận dường như những người lính đó cũng giống như người thân trong gia đình, qua cách nói chuyện tự nhiên của các người cựu công binh. Bộ phim đã thành công trong việc kết nối những thế hệ người Việt đến gần nhau hơn, trong việc xóa bỏ định kiến xa cách và khơi dậy tình yêu thương giữa người Việt với nhau. Từ đó, có thể thấy rằng khi tác phẩm nghệ thuật “nhìn” ta, bản thân tác phẩm đó có khả năng làm thay đổi ý tưởng, quan niệm, ý thức của chúng ta về cuộc sống, về xã hội.

Để làm được điều đó, bên cạnh sự  chân thực trong từng thước phim tư liệu, những di sản văn hóa phi vật thể của Việt Nam cũng được khéo léo đưa vào nối tiếp với thước phim tư liệu một cách uyển chuyển. Yếu tố nghệ thuật đã tạo độ mềm mại cho một bộ phim tư liệu về lịch sử đau thương của dân tộc; dường như những giai điệu xẩm, ca trù, quan họ làm nền cho những thước phim ghi lại  hình ảnh nhà nông thêm đậm chất Việt Nam trong một bộ phim có phần nội dung không nhỏ đề cập đến nước Pháp; bên cạnh đó những màn múa rối nước mở ra không gian hai chiều cho bộ phim tư liệu, qua việc tái hiện nỗi lo lắng đau khổ của những người lính thợ Việt Nam ở Pháp, cũng như của người dân Việt Nam khi nghe tình hình con em mình nơi xứ người.

Chia sẻ về việc đưa loại hình nghệ thuật múa rối nước vào bộ phim tư liệu này, đạo diễn Lê Lâm muốn nổi bật lên niềm tự hào về 20.000 người con đất Việt đầu tiên mang hạt gạo Việt trồng trên đất Pháp, bởi nghệ thuật múa rối nước xuất phát từ việc đồng áng của nông dân Việt từ rất xa xưa, từ kỹ thuật sử dụng trong nghề trồng lúa nước và các ngành nghề phụ quanh nó, một phần văn hoá nối liền con người với tự nhiên đã góp phần chủ yếu vào sự hình thành nghệ thuật rối nước. Nhờ bộ phim này, đông đảo bạn trẻ Việt Nam đã hiểu rõ hơn về di sản văn hóa dân tộc cuốn hút đông đảo khách du lịch phương Tây đến Hà Nội.

Bộ phim “Công Binh – Đêm dài Đông Dương” giúp khán giả Việt Nam soi thấu tình thương và sự đồng cảm bên trong tâm hồn mình đối với đồng bào tha hương bên Pháp, giúp người Việt Nam tìm thấy chính mình.

Thùy Dương